OR-advies

Medezeggenschap en arbeidsverhoudingen boeien Evert Smit al zolang hij werkt: toen hij nog beleidsmedewerker van het Havenbedrijf in Rotterdam was en als universitair docent bedrijfssociologie en arbeidsverhoudingen aan de universiteiten van Rotterdam en Tilburg. Bij de ondersteuning aan ondernemingsraden focust hij met Basis & Beleid steeds op de inhoud. “Contra-expertise-onderzoek” naar nut en noodzaak van reorganisaties, fusies en overnames; financiële analyse en advies, personeelsadvies: Smit geniet ervan wanneer de ‘inhoudelijke puzzel’ en de ‘strategische discussie’ samenvallen. De processen in de arbeidsverhoudingen zoals die spelen tussen werkgevers, vakbonden en ondernemingsraden – Smit en collega’s lezen die processen, bevorderen de dialoog en bewaken het belang van de werkvloer daarbij. 

‘Huisbegeleider’

De adviseurs van Basis & Beleid, vertelt Smit, hebben in de loop der jaren talloze or’s ondersteund. Aanvankelijk vooral in industrie en vervoer, later vonden ook ondernemingsraden in sectoren als gemeenten, zorg en zakelijke dienstverlening hun weg naar Basis & Beleid. ‘Door onze ervaring en contacten met sociale partners, verwijzen ook vakbondsbestuurders naar ons door,’ zegt Smit. En dankzij goede resultaten en nazorg verwierven ze de positie van ‘huisbegeleider’ van (centrale) ondernemingsraden van grote, internationale organisaties. Smit en de zijnen waren zodoende betrokken bij vele spraakmakende zaken.

Rondje om de kerk

Het “Rondje om de kerk” is misschien wel het bekendste verhaal waar Basis & Beleid intensief bij betrokken was. Smit herinnert zich nog levendig hoe dat ging. ‘NS, vakbonden én de ondernemingsraad van de NS waren akkoord over een dienstregeling die bij het personeel enorm veel tegenstand opriep. Het personeel pikte het niet en ging uiteindelijk staken. Om uit de impasse te raken kreeg vervolgens de ondernemingsraad het mandaat om een nieuw voorstel te ontwikkelen. Daarbij hebben wij de or begeleid. Dat was een boeiend en complex proces waarin veel zaken samenkwamen waar wij ons in de kern mee bezighouden.’ En dat or-voorstel (“Lusten en lasten delen”) is uiteindelijk gaan werken. Het ziekteverzuim daalde en de punctualiteit van het treinverkeer steeg.   Smit: ‘Het was de verbinding tussen de werkvloer en het beleid waaraan wij daar hebben bijgedragen. Precies uit dat idee kwam dertig jaar geleden ook de naam van ons bureau voort. De rode draad van ons werk, waarmee we ons onderscheiden van andere bureaus, is dat wij de stem van de werknemer vertegenwoordigen. Dat doen wij meestal in de vorm van het adviseren en begeleiden van ondernemingsraden, die onze voornaamste opdrachtgevers zijn.’

‘Het is belangrijk om beleid te maken opdat een dergelijke regeling straks niet meer nodig is’

Duurzame inzetbaarheid en pensioen

Deskundige ondersteuning van medezeggenschappers is dus de voornaamste bezigheid van Basis & Beleid. De tweede pijler is het adviseren op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Bij vragen over dat onderwerp adviseert men personeelszaken en sociale partners, inclusief (ook hier) ondernemingsraden. ‘Denk aan de regeling om eerder te kunnen stoppen met werken, waar een or ook iets mee moet. De zogeheten RVU-regeling is een actueel onderwerp waarmee collega’s van mij bezig zijn. Dat begint met onderzoek in de organisaties zelf, en met gesprekken over wat men in deze organisatie verstaat onder een zwaar beroep. Daarin maken we ook berekeningen van de kosten en de opbrengsten van een RVU-regeling. Maar de RVU is een tijdelijke regeling. Het is dus ook belangrijk om beleid te maken opdat een dergelijke regeling straks niet meer nodig is. Oftewel: wat kunnen werkgever en werknemers doen om duurzaam inzetbaar te blijven. We adviseren bedrijven en sectoren welk beleid en welke activiteiten daaraan bijdragen.’  

Arbeidsverhoudingen en sectorstudies

De derde pijler waarop het organisatieadvieswerk van Basis & Beleid steunt, sluit hier deels op aan: onderzoek naar arbeidsverhoudingen en cao-advies voor vakbonden en sociale partners. ‘Zo voeren we regelmatig cao-vergelijkingen uit, meestal in opdracht van vakbonden. Hiervoor hebben we een eigen ‘cao-monitor’ ontwikkeld. De uitkomsten dienen als achtergrondmateriaal, dat bonden kunnen gebruiken bij de onderhandelingen. Bij sectorstudies gaat het meestal om bedrijfseconomisch onderzoek in combinatie met de arbeidsmarkt en de arbeidsverhoudingen. Voorbeelden hiervan zijn een breed onderzoek in opdracht van sociale partners naar de toekomst van het beroepsgoederenvervoer (‘Visie 2025’) en een analyse van de werkgelegenheidseffecten van de sluiting van kolencentrales voor het ministerie van EZ.'

Zo versterkt de kennis van het ene deelgebied die op andere terreinen. Smit licht toe: ‘Door ondernemingsraden te steunen bij fusies en reorganisaties, leer je bedrijven van binnenuit kennen. Andersom krijg je vanuit de sectorstudies die wij doen, een breder perspectief op de markt en de organisaties in die sector. En met onze ruime kennis van cao’s en arbeidsvoorwaarden kunnen we ondernemingsraden ook weer helpen.’

De collega-adviseurs zijn allen op meerdere gebieden actief, vertelt Smit, en ieder is inzetbaar voor de medezeggenschap. Ze werken samen en vullen elkaar aan. En op al die terreinen blijft de stem van de werknemer voor hen het uitgangspunt.  

De voordrachtscommissaris

Smit noemt desgevraagd een ander voorbeeld van een situatie waarin zijn bureau van grote waarde kan zijn voor de medezeggenschap. ‘Bij overnames komt vaak het zogeheten structuurregime in beeld. Daarbij krijgt de ondernemingsraad het voordrachtsrecht voor de benoeming van een commissaris in de Raad van Commissarissen. Een organisatie die aan de voorwaarden voldoet is wettelijk verplicht om een structuurregime in te voeren, inclusief deze voordrachtscommissaris namens de or. Maar bedrijven willen dit nogal eens negeren, waarbij ook die commissaris voor het gemak wordt vergeten. Ondernemingsraden blijken niet altijd op de hoogte van dit recht. Het voordrachtsrecht van de or wordt niet geregeld in de WOR maar in het Burgerlijke Wetboek. En dan is er vaak nog de vrees om de relatie te schaden met de directie, wanneer van daaruit weerstand bestaat tegen het invoeren van dat structuurregime en de voordrachtcommissaris vanuit de or. Wat helemaal niet nodig is.’

‘Een volgende drempel is nog: waar vind ik zulke mensen, die voor ons als commissaris in de raad willen plaatsnemen? Nou, wij kunnen daarbij helpen via ons netwerk. En er is ook nog een register voor. Wij kunnen deze or’s goed begeleiden in het zetten van de benodigde stappen en in het gesprek met de directie. En we hebben al verschillende keren met succes onafhankelijke commissarissen voorgesteld aan een or.’ Smit wijst op het belang van deze commissaris voor een ondernemingsraad. ‘Veel Nederlandse bedrijven zijn eigendom van buitenlandse partijen, die de Nederlandse directie zien als een soort filiaalhouder. Zie Tata Steel. Dan heb je een onafhankelijke Raad van Commissarissen nodig die het belang van de Nederlandse vennootschap verdedigt, met daarin een or-commissaris die het belang van de Nederlandse werknemers vertegenwoordigt. Als strategisch partner van de or.’  

Ervaring en bagage

Basis & Beleid is in 1991 opgericht met als doel ondernemingsraden te adviseren over nut, noodzaak en eventuele alternatieven bij (veelal) reorganisaties. Evert Smit, tot dan toe onder meer bedrijfssocioloog en universitair docent, sloot in 1994 aan. Momenteel bestaat het team uit tien medewerkers, waarvan acht adviseurs. Elk van hen met een eigen deskundigheid en achtergrond. En met de nodige bagage om, samen met de ondernemingsraad, die oplossingen te vinden waarmee alle belanghebbenden in een organisatie het meest gebaat zijn.  

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Basis & Beleid.